Hoofdstuk 5 Gewasbeschermingsmiddelen

Het aantal verschillende gewasbeschermingsmiddelen dat wordt aangetroffen of dat de norm overschrijdt, lijkt weinig te veranderen.
Sommige gewasbeschermingsmiddelen zoals fluopyram en carbendazim worden in vrijwel ieder monster aangetroffen.
Het aantal normoverschrijdingen lijkt over het algemeen af te nemen.
De meeste en ernstigste normoverschrijdingen worden gevonden in het glastuinbouwgebied.
De afname van normoverschrijdingen in het glastuinbouwgebied stagneert sinds 2017

Introductie

Gewasbeschermingsmiddelen, ook wel bekend als bestrijdingsmiddelen, zijn giftige stoffen die meestal bedoeld zijn om landbouwgewassen te beschermen tegen schade en ziektes. Als deze stoffen in het water terecht komen kunnen ze echter schadelijk zijn voor het leven onder water. In het water zijn meestal veel verschillende stoffen tegelijk aanwezig. Hierdoor is het mogelijk dat er een schadelijk effect optreedt terwijl de stoffen wel aan de normen voldoen. Daarom wordt er naar gestreefd dat deze milieuvreemde stoffen niet in het oppervlaktewater terecht komen.

Er komen steeds nieuwe gewasbeschermingsmiddelen op de markt en ook worden er nieuwe meettechnieken ontwikkeld. Het meetpakket van gewasbeschermingsmiddelen verandert hierdoor soms een beetje. Het grootste deel van het meetpakket is echter sinds 2009 ongewijzigd. Het meetpakket bestaat uit ruim 200 verschillende stoffen. Het meetnet voor gewasbeschermingsmiddelen is toegespitst op de gebieden waar deze stoffen naar verwachting gebruikt worden. De nadruk van het meetnet ligt daarom op het glastuinbouwgebied¹³.

Hoeveel gewasbeschermingsmiddelen

In figuur 5.1 is te zien hoeveel gewasbeschermingsmiddelen er gemiddeld aanwezig zijn op de plekken waar onderzoek gedaan wordt. In de figuur is te zien dat het aantal verschillende stoffen dat wordt aangetroffen de laatste jaren wat toeneemt. Het aantal stoffen dat gemiddeld boven de normwaarde wordt aangetroffen neemt echter niet toe¹⁴.

Figuur 5.1: Het aantal verschillende gewasbeschermingsmiddelen dat in een gemiddeld monster wordt aangetroffen en hoeveel stoffen gemiddeld boven de grens van de norm worden gemeten. (interactief)

In figuur 5.2 is te zien hoeveel verschillende gewasbeschermingsmiddelen er jaarlijks worden aangetroffen of de norm overschrijden. Zowel in het aantal verschillende stoffen dat aanwezig is als die de norm overschrijden is in de laatste jaren geen duidelijke verandering te zien.

Figuur 5.2: Het aantal verschillende normoverschrijdende en niet-normoverschrijdende gewasbeschermingsmiddelen dat wordt aangetroffen. (interactief)

Veel voorkomende gewasbeschermingsmiddelen

In figuur 5.3 is te zien welke stoffen het meest worden aangetroffen. Opvallend is dat de fungiciden¹⁵ fluopyram en carbendazim vrijwel altijd aanwezig zijn in het water. Hoewel deze stoffen bijna niet boven de norm worden aangetroffen is de alomtegenwoordigheid ervan wel zorgwekkend. De insecticide¹⁶ imidacloprid valt ook op: deze stof wordt niet alleen vaak aangetroffen, maar is ook in bijna de helft van alle monsters boven de normwaarde aanwezig.

Figuur 5.3: De tien meest aangetroffen gewasbeschermingsmiddelen in 2020

Normoverschrijdingen

Op elke onderzochte locatie kan elk afzonderlijk gewasbeschermingsmiddel worden getoetst aan de norm. Dit leidt tot een groot aantal toetsingen (aantal locaties x aantal stoffen). Bij een gedeelte van deze toetsingen wordt een overschrijding van de norm geconstateerd. Het percentage van de toetsingen met een normoverschrijding laat zien of het aantal normoverschrijdingen veranderd. In figuur 5.4 is de ontwikkeling van het percentage normoverschrijdingen weergegeven per type landgebruik. Er is te zien dat het percentage overschrijdingen over het algemeen afneemt. Het hoogste percentage overschrijdingen is te vinden in het glastuinbouwgebied. De overschrijdingen nemen in het glastuinbouwgebied sinds 2017 ook niet meer verder af.

Figuur 5.4: Het percentage van alle toetsingen waar een overschrijding wordt geconstateerd per type landgebruik

Vaak worden er meerdere gewasbeschermingsmiddelen tegelijk aangetroffen die de norm overschrijden. Om een indicatie te krijgen van de ernst hiervan, kunnen de normoverschrijdingen per stof op één locatie bij elkaar opgeteld worden. In figuur 5.5 is te zien dat de opgetelde overschrijdingen soms erg hoog zijn. De ernstigste normoverschrijdingen zijn gevonden in het glastuinbouwgebied.

Figuur 5.5: De opgetelde normoverschrijding per locatie in 2020. De kleuren geven het type landgebruik bij de meetlocatie aan. Door op een balk te klikken is de top 5 van overschrijdende stoffen te zien. (interactief)
Let op: de schaal is logaritmisch vanwege grote verschillen in overschrijdingsfactoren.

Niet-toetsbare stoffen

Voor sommige gewasbeschermingsmiddelen bestaat er (nog) geen norm. Als deze gewasbeschermingsmiddelen worden aangetroffen, dan kan niet worden beoordeeld hoe ernstig dat is. Van de niet-toetsbare stoffen wordt de insecticide cyantraniliprole het meest aangetroffen. Deze stof is onder andere giftig voor bijen. Het is wenselijk dat er voor cyantraniliprole snel een norm wordt vastgesteld.

Tabel 5.1: Aangetroffen gewasbeschermingsmiddelen zonder norm
Naam	Aantal keer aangetroffen	Soort stof	Bijzonderheden
Cyantraniliprole	6	Insecticide	Giftig voor bijen
4-dimethylaminosulfotoluidide	1	Fungicide	Afbraak product van tolylfluanide

HOME

In 2020 is er een gebiedsbrede screening uitgevoerd om controleren of deze verwachting juist is. Uit de screening blijkt dat gewasbeschermingsmiddelen vooral in het glastuinbouwgebied worden aangetroffen. In de Krimpenerwaard werden vrijwel geen gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen.↩︎
Gewasbeschermingsmiddelen worden gewoonlijk getoetst per kalenderjaar. Van de metingen wordt dan, afhankelijk van de norm, het gemiddelde, maximale waarde of het 90-percentiel bepaald en vergeleken met een normwaarde. Afzonderlijke metingen zijn niet te toetsen. Een individuele meetwaarde kan wel vergeleken worden met de normwaarde. Als de meetwaarde hoger is dan de normwaarde geeft dat een indicatie dat de concentratie van dat gewasbeschermingsmiddel te hoog is.↩︎
Een fungicide is een stof die schimmels doodt.↩︎
Een insecticide is een stof die insecten doodt.↩︎