Door op een meetpunt te klikken wordt er extra informatie getoond.
5 Bestrijdingsmiddelen
| De normen voor bestrijdingsmiddelen worden op veel plaatsen overschreden. | |
| De aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen leidt tot schadelijke effecten op planten en dieren. | |
| Het aantal normoverschrijdingen van bestrijdingsmiddelen is de laatste 10 jaar verminderd. |
Introductie
Bestrijdingsmiddelen zijn stoffen die meestal bedoeld zijn om landbouwgewassen te beschermen tegen schade en ziektes. Daarom worden ze ook wel gewasbeschermingsmiddelen1 genoemd. De meeste van deze stoffen zijn giftig en hebben als doel om bepaalde planten, schimmels of insecten te doden. Vaak komen deze stoffen ook in het water terecht. In het water zijn deze stoffen schadelijk voor het leven onder water. Het schadelijke effect wordt nog versterkt doordat er vaak meerdere schadelijke stoffen tegelijk aanwezig zijn. Het waterschap spant zich in om te voorkomen dat deze milieuvreemde stoffen niet in het oppervlaktewater terecht komen.
Uit onderzoek blijkt dat de meeste bestrijdingsmiddelen voorkomen in het glastuinbouwgebied.2 Het grootste deel van de metingen van bestrijdingsmiddelen worden daarom gedaan in het glastuinbouwgebied.3
Dit hoofdstuk gaat over de aanwezigheid en de schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen en of deze de normen overschrijden.
Aanwezigheid bestrijdingsmiddelen
In figuur 5.1 is te zien op welke locaties de normen voor bestrijdingsmiddelen in 2023 overschreden werden. Op veel locaties overschrijden bestrijdingsmiddelen de normen. Er zijn ook een aantal locaties waar geen enkele stof afzonderlijk de norm overschrijdt. Toch zijn ook op deze locaties veel bestrijdingsmiddelen aanwezig. Als je het mengsel van deze stoffen gezamenlijk zou beoordelen dan zou ook deze locaties sprake zijn van een normoverschrijding.
Door op een meetpunt te klikken wordt er extra informatie getoond.
Bestrijdingsmiddelen overschrijden de normen op veel verschillende plekken. Daarnaast gaat het ook om veel verschillende bestrijdingsmiddelen. In 2023 zijn in totaal 54 verschillende bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Daarvan overschreden 14 stoffen de normen. De grootste overschrijding werd veroorzaakt door de verboden stof dichloorvos. Deze stof overschreed de norm 310x op een locatie in de Polder Bleiswijk.
Op de onderzoekslocaties waren er in 2023 gemiddeld 11 verschillende bestrijdingsmiddelen in het water aanwezig. Daarvan overschreden er gemiddeld 2 de normwaarde. Er zijn dus altijd behoorlijk veel bestrijdingsmiddelen aanwezig die regelmatig ook de normen overschrijden.
Het volgende deel beschrijft wat voor effecten de aanwezige bestrijdingsmiddelen hebben op het waterleven.
Schadelijke effecten
Hoe schadelijk zijn de aanwezige bestrijdingsmiddelen voor het waterleven? Het antwoord op die vraag is afhankelijk van de concentratie en de gifigheid van de stof. Met deze informatie kan de schadelijkheid worden uitgerekend.4 Het resultaat van deze berekening is een inschatting van het aandeel van alle soorten planten en dieren dat schade oploopt (msPAF). Er zijn schadelijke effecten op het ecosysteem als meer dan 0,5% van de planten en dieren wordt aangetast.
De schade kan worden uitgedrukt in acute effecten en chronische effecten.
- Acute effecten zijn effecten die snel optreden zoals sterfte en verlamming.
- Chronische effecten zijn niet direct dodelijk, maar kunnen op lange termijn wel een grote impact hebben; het gaat dan bijvoorbeeld om verminderde groei of het niet voltooien van de levenscyclus waardoor een soort zich niet voortplant.
De acute schadelijkheid van bestrijdingsmiddelen in 2023 is in figuur 5.2 per meetlocatie weergegeven. Het is opvallend dat schadelijke effecten vrijwel alleen maar optreden op meetlocaties in het glastuinbouwgebied. De acute effecten lopen op tot 7%. Dat betekent dat 1 op de 14 soorten op deze locatie waarschijnlijk direct dood gaat. De chronische effecten lopen zelfs op tot 15-20% schade. Dat betekent dat meer dan 1 op de 6 soorten planten en dieren last heeft van de aanwezige bestrijdingsmiddelen.
Neemt de schade door gewasbeschermingsmiddelen toe of af? In figuur 5.4 is de ontwikkeling van de acute giftigheid door de jaren weergegeven.5 Elk punt is de giftigheid van een afzonderlijk monster. In 2023 waren er nog steeds veel monsters met een hoge giftigheid. Situaties met een hele hoge giftigheid komen wel steeds minder voor.
Elk punt is de giftigheid van een afzonderlijk monster. Monsters waar minder dan 1 op de 100.000 soorten worden aangetast zijn niet getoond. Onder het jaartal is weergegeven hoeveel monsters er in dat jaar zijn genomen.
De horizontale lijnen geven de grens aan tussen zeer hoge toxiciteit en hoge toxiciteit (1 op de 10) en de grens tussen hoge toxiciteit en matige toxiciteit. (1 op de 200).
Ontwikkeling normoverschrijdingen
Op elke onderzochte locatie kan elk afzonderlijk bestrijdingsmiddel worden getoetst aan de norm. Dit leidt tot een groot aantal toetsingen (aantal locaties x aantal stoffen). Bij een gedeelte van deze toetsingen wordt een overschrijding van de norm geconstateerd. Het percentage van de toetsingen met een normoverschrijding geeft een indicatie of het aantal normoverschrijdingen verandert. In figuur 5.5 is de ontwikkeling van het percentage normoverschrijdingen weergegeven per type landgebruik. Er is te zien dat het percentage overschrijdingen over het algemeen afneemt.
Stoffen zonder norm
Voor sommige (nieuwe) gewasbeschermingsmiddelen bestaat er nog geen norm. Als deze gewasbeschermingsmiddelen worden aangetroffen, dan kan niet worden beoordeeld hoe ernstig dat is.
In onderstaande tabel is te zien dat de stoffen cyantraniliprole en flupyradifuron zeer vaak in de monsters worden aangetroffen. Voor deze twee stoffen heeft het RIVM6 een aanbeveling gegeven voor een norm maar deze normen zijn nog niet officieel vastgesteld. Volgens deze conceptnormen zou flupyradifuron in 2021 en in 2022 de norm hebben overschreden op één locatie. Cyantraniliprole zou in 2023 op twee locaties de conceptnorm overschrijden.
| Naam | Aantal keer aangetroffen | Soort stof |
|---|---|---|
| Cyantraniliprole | 15 (83%) | Insecticide |
| Flupyradifuron | 12 (67%) | Insecticide |
| Sulfoxaflor | 2 (11%) | Insecticide |
In deze rapportage gebruiken we bestrijdingsmiddelen als aanduiding. De term gewasbeschermingsmiddelen is vanuit de landbouw gangbaar: deze stoffen worden in de landbouw gebruikt ter bescherming van het gewas.
In het water is er echter geen gewas om te beschermen en zijn deze stoffen alleen maar schadelijk voor planten en dieren. De term bestrijdingsmiddelen maakt dat duidelijker. Bovendien is het woord bestrijdingsmiddel voor de gemiddelde lezer beter te begrijpen dan het woord gewasbeschermingsmiddel.↩︎
In 2020 is er een gebiedsbrede screening uitgevoerd om controleren of deze verwachting juist is. Uit de screening blijkt dat gewasbeschermingsmiddelen vooral in het glastuinbouwgebied worden aangetroffen. In de Krimpenerwaard werden vrijwel geen gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen.↩︎
Onderzoek naar bestrijdingsmiddelen is erg kostbaar doordat het gaat om honderden verschillende stoffen die bij zeer lage concentraties gemeten moeten worden. Daarom kunnen deze stoffen niet op veel plekken en met een hoge frequentie gemeten worden. Hierdoor het is beeld van de aanwezige bestrijdingsmiddelen niet volledig. Het is daarom mogelijk dat er op sommige momenten en/of op sommige plekken hoge concentraties bestrijdingsmiddelen aanwezig zijn die niet worden opgemerkt.↩︎
Deze informatie is ongeveer voor 75% van de aangetroffen stoffen beschikbaar↩︎
De ontwikkeling van de chronische giftigheid is te zien in figuur 5.3.↩︎
Risicogrenzen voor gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater - RIVM-briefrapport 2022-0210 (rivm.nl)↩︎