Hoofdstuk 6 Gewasbeschermingsmiddelen
- Er worden veel (89) verschillende gewasbeschermingsmiddelen gevonden. Ongeveer 20% van deze stoffen overschrijdt de normen.
- Het aantal verschillende gewasbeschermingsmiddelen dat wordt aangetroffen of dat de norm overschrijdt, lijkt weinig te veranderen.
- Veel gewasbeschermingsmiddelen worden in vrijwel ieder monster aangetroffen.
- Vrijwel alle meetlocaties hebben normoverschrijdingen en de normen worden soms ver overschreden: tot meer dan 100x de norm.
- Het aantal normoverschrijdingen lijkt over het algemeen af te nemen.
Introductie
Gewasbeschermingsmiddelen, ook wel bekend als bestrijdingsmiddelen, zijn stoffen die meestal bedoeld zijn om landbouwgewassen te beschermen tegen schade en ziektes. De meeste van deze stoffen zijn giftig en hebben als doel om bepaalde planten, schimmels of insecten te doden. Als deze stoffen in het water terecht komen kunnen ze schadelijk zijn voor het leven onder water. In het water zijn meestal veel verschillende stoffen tegelijk aanwezig die gezamenlijk een groter negatief effect hebben. Dat betekent dat ook stoffen die aan de normen voldoen, toch nog schadelijk kunnen zijn. Daarom wordt er naar gestreefd dat deze milieuvreemde stoffen niet in het oppervlaktewater terecht komen.
Er komen steeds nieuwe gewasbeschermingsmiddelen op de markt en ook worden er nieuwe meettechnieken ontwikkeld. Het meetpakket van gewasbeschermingsmiddelen verandert hierdoor soms een beetje. Het grootste deel van het meetpakket is echter sinds 2009 ongewijzigd. Het meetpakket bestaat uit ruim 200 verschillende stoffen. Het meetnet voor gewasbeschermingsmiddelen is toegespitst op de gebieden waar deze stoffen naar verwachting gebruikt worden. De nadruk van het meetnet ligt daarom op het glastuinbouwgebied.16
Hoeveel gewasbeschermingsmiddelen
In figuur 6.1 is te zien hoeveel verschillende gewasbeschermingsmiddelen er gemiddeld in het water worden aangetroffen. In een gemiddeld monster in 2021 waren ruim 13 verschillende middelen aanwezig.
In figuur 6.2 is te zien hoeveel verschillende gewasbeschermingsmiddelen er per jaar worden aangetroffen en of ze de norm overschrijden. In 2021 zijn er in totaal 89 verschillende gewasbeschermingsmiddelen in het water aangetroffen. Van 17 van deze stoffen is aangetoond dat ze de norm overschrijden.
In de figuren is te zien dat het aantal verschillende stoffen dat wordt aangetroffen de laatste jaren wat toeneemt. Het aantal stoffen dat gemiddeld boven de norm wordt aangetroffen neemt echter niet toe.17
Figuur 6.1: Het aantal verschillende gewasbeschermingsmiddelen dat in een gemiddeld monster wordt aangetroffen en hoeveel stoffen gemiddeld boven de grens van de norm worden gemeten. (interactief)
Figuur 6.2: Het aantal verschillende normoverschrijdende en niet-normoverschrijdende gewasbeschermingsmiddelen dat wordt aangetroffen. (interactief)
Veel voorkomende gewasbeschermingsmiddelen
In figuur 6.3 is te zien welke stoffen het meest worden aangetroffen. Wat opvalt is dat de meest voorkomende stoffen vaker wel dan niet aanwezig zijn: De 9 meest voorkomende stoffen worden allemaal in meer dan twee derde van de monsters aangetroffen. De meeste veel voorkomende stoffen worden niet vaak boven de norm worden aangetroffen. Het is echter wel zorgwekkend dat zoveel verschillende stoffen bijna altijd aanwezig zijn. De insecticide18 imidacloprid valt ook op: deze stof wordt niet alleen vaak aangetroffen, maar is ook vaak boven de normwaarde aanwezig.
Figuur 6.3: De tien meest aangetroffen gewasbeschermingsmiddelen in 2021
Normoverschrijdingen
Op elke onderzochte locatie kan elk afzonderlijk gewasbeschermingsmiddel worden getoetst aan de norm. Dit leidt tot een groot aantal toetsingen (aantal locaties x aantal stoffen). Bij een gedeelte van deze toetsingen wordt een overschrijding van de norm geconstateerd. Het percentage van de toetsingen met een normoverschrijding laat zien of het aantal normoverschrijdingen verandert. In figuur 6.4 is de ontwikkeling van het percentage normoverschrijdingen weergegeven per type landgebruik. Er is te zien dat het percentage overschrijdingen over het algemeen afneemt. In 2021 zijn in het glastuinbouwgebied relatief weinig normoverschrijdingen gevonden en in het akkerbouwgebied juist relatief veel overschrijdingen.
Figuur 6.4: Het percentage van alle toetsingen waar een overschrijding wordt geconstateerd per type landgebruik. Met polderafvoer wordt de plaats bedoeld waar het water van een hele polder verzameld en afgevoerd wordt.
Vaak worden er meerdere gewasbeschermingsmiddelen tegelijk aangetroffen die de norm overschrijden. Om een indicatie te krijgen van de ernst hiervan, kunnen de normoverschrijdingen per stof op één locatie bij elkaar opgeteld worden. In figuur 6.5 is te zien dat de stoffen gezamenlijk op vrijwel alle meetlocaties de boven de norm uitkomen. Op een aantal locaties is de gezamenlijke normoverschrijding tot wel 100 keer boven de norm.
Figuur 6.5: De opgetelde normoverschrijding per locatie in 2021. De kleuren geven het type landgebruik bij de meetlocatie aan. Door op een balk te klikken is de top 5 van overschrijdende stoffen te zien. (interactief)
Let op: de schaal is logaritmisch vanwege grote verschillen in overschrijdingsfactoren.
Niet-toetsbare stoffen
Voor sommige (nieuwe) gewasbeschermingsmiddelen bestaat er nog geen norm. Als deze gewasbeschermingsmiddelen worden aangetroffen, dan kan niet worden beoordeeld hoe ernstig dat is. Het is daarom wenselijk dat er voor deze nieuwe stoffen snel een norm wordt vastgesteld.
Het is opvallend dat de nieuwe niet-toetsbare stoffen allemaal insecticiden zijn. Mogelijk hangt dit samen met de steeds verdergaande beperking voor het gebruik van de insecticide imidacloprid.
| Naam | Aantal keer aangetroffen | Soort stof |
|---|---|---|
| Flupyradifuron | 9 | Insecticide |
| Cyantraniliprole | 4 | Insecticide |
| Sulfoxaflor | 4 | Insecticide |
In 2020 is er een gebiedsbrede screening uitgevoerd om controleren of deze verwachting juist is. Uit de screening blijkt dat gewasbeschermingsmiddelen vooral in het glastuinbouwgebied worden aangetroffen. In de Krimpenerwaard werden vrijwel geen gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen.↩︎
Afzonderlijke metingen zijn niet te toetsen. Een individuele meetwaarde kan wel vergeleken worden met de normwaarde. Als de meetwaarde hoger is dan de normwaarde geeft dat een indicatie dat de concentratie van dat gewasbeschermingsmiddel te hoog is.↩︎
Een insecticide is een stof die insecten doodt.↩︎